Z radością informujemy, że zwycięski projekt konkursu na upominek upamiętniający dzieła sztuki wywiezione z Polski w czasie II Wojny Światowej POZYTYW Zupagrafika, został wybrany projektem roku 2014. Pozytyw został zaprojektowany dla Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w celu popularyzacji wiedzy na temat restytucji utraconych dzieł. Pozytyw posiada formę przypominającą zdjęcia z Polaroida. Aby zobaczyć „ukryty” obraz w pozytywie należy odkleić jego negatyw. Projekt inspirowany jest nie tylko samymi dziełami, ale również faktem ich nieobecności, utraty oraz poszukiwania.

Konferencja poświęcona była problematyce restytucji dzieł sztuki w Polsce w kontekście europejskim. W trzech panelach tematycznych, a także warsztatach proweniencyjnych oraz sesji terenowej na Zamku Królewskim na Wawelu wzięło udział niemal 200 osób z kilkunastu krajów.

Inauguracja konferencji – zobacz film                zobacz zdjęcia

Zapis filmowy wszystkich wystąpień będzie dostępny na kanale MCK w serwisie You Tube.

Współorganizatorem konferencji było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

29 września 2014 roku zakończył się nabór do konkursu na opracowanie koncepcji gadżetów
zainspirowanych dziełami sztuki utraconymi przez Polskę w czasie II wojny światowej.
Złożone zostało 43 projekty.
Nagrody zostały przyznane w dwóch kategoriach:
→ pierwsza nagroda za najlepszą koncepcję linii ekskluzywnej
→ pierwsza nagroda za najlepszą koncepcję linii uniwersalnej
Komisja konkursowa dokonała wyboru spośród 43 złożonych projektów. Komisja w składzie:
- Paweł Potoroczyn, Przewodniczący Komisji
- Dorota Janiszewska-Jakubiak – Przedstawiciel Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Barbara Krzeska – sprawozdawca komisji
- Elżbieta Rogowska
- prof. Czesława Frejlich
- prof. Dorota Folga – Januszewska
- prof. Michał Stefanowski
- dr Magda Kochanowska
- dr Józef Mrozek
zdecydowała, że:
Nagrodę, w wysokości 25 000 zł, za opracowanie linii ekskluzywnej (VIP) koncepcji gadżetów
zainspirowanych dziełami sztuki utraconymi przez Polskę w czasie II wojny światowej otrzymali
Agata Matlak – Lutyk, Jan Lutyk za projekt Evanui – serię ekskluzywnych spinek / zakładek do
papieru i dokumentów. Spinka odwołuje sie do zaginionych obrazów – uproszczony graficznie
wzór przeniesiony z jednego z dzieł znika w momencie użycia przedmiotu jako zakładki lub
spięcia nim papierów, pozostawiając widoczną jedynie pustą ramę z podpisem.
Zdaniem Komisji przedstawiona linia w najlepiej oddaje ekskluzywny charakter
przedstawionej koncepcji merytorycznej.

Nagrodę, w wysokości 20 000 zł, za opracowanie linii uniwersalnej koncepcji gadżetów
zainspirowanych dziełami sztuki utraconymi przez Polskę w czasie II wojny światowej otrzymała
wspólna propozycja studio ZUPAGRAFIKA (Dawid Navarro i Martyna Sobecka) i Macieja
Frąckowiaka. Praca wyróżnia sie oryginalnością, innowacyjnością i kompleksowym opracowaniem
tematu. Na szczególną rekomendację w ramach nagrodzonej linii zasługuje zdaniem komisji projekt
Pozytyw. 6 obrazów do wywołania – zestaw miniatur do samodzielnego odkrycia „wywołania”
poprzez usunięcie zakrywającej obraz folii, listy tytułów i autorów obrazów.

Zapraszmy do obejrzenia materiałów filmowych z konferencji.

Dzień pierwszy
Panel 1- Straty Polski:

https://www.youtube.com/watch?v=xfWKOPVsALI&feature=youtu.be

https://www.youtube.com/watch?v=tL2JAB__laY&list=UU0iaMJJedGoscb9SVsLZfEw

Lynn Nicholas: Nazistowska grabież w Polsce:ideologia i praktyka
prof. dr hab. Andrzej Mężyński: Grabież dóbr kultury na polskich ziemiach okupowanych. Ośrodki decyzyjne, metody,konflikty kompetencyjne, wyniki

Lynn Nicholas- Niezależna badaczka polityki społecznej i kulturalnej okresu nazizmu. Studiowała na Uniwersytecie Harvarda i na Uniwersytecie Madryckim, dyplom licencjacki otrzymała na Uniwersytecie Oksfordzkim. Jej pierwsza książka, The Rape of Europa. The Fate of Europe’s Treasures in the Third Reich and the Second World War (Grabież Europy. Losy dzieł sztuki w Trzeciej Rzeszy i podczas drugiej wojny światowej), wydana w 1994 roku, otrzymała nagrodę National Book Critics Circle Award. Na jej podstawie powstał film dokumentalny pod tym samym tytułem. Wielokrotnie występowała jako biegły w sprawach restytucyjnych, a także zeznawała w tym charakterze przed Kongresem USA. Była doradcą w Komisji Doradczej Prezydenta USA zajmującej się majątkiem ofiar Holokaustu zgromadzonym w USA. W 2005 roku opublikowała książkę Cruel World (Okrutny świat), w której opisuje losy dzieci oraz rodzin w okupowanej przez nazistów Europie.

prof. dr hab. Andrzej Mężyński- Profesor nauk historycznych, do 2003 roku pracował w bibliotekach naukowych, m.in. w Bibliotece Kórnickiej PAN (1961–1980), później dyrektor Biblioteki Sejmowej. W latach 2003–2009 profesor w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego. Współzałożyciel (1988) i wiceprezes Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego. Autor publikacji na temat bibliotekoznawstwa, książki polskiej w XIX wieku, polskich bibliotek w czasie drugiej wojny światowej. Współpracując z Biurem Pełnomocnika Rządu ds. Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przygotowywał wydawnictwa dotyczące strat książki polskiej podczas drugiej wojny światowej, m.in.: Kommando Paulsen. Październik–grudzień 1939 (Warszawa 1994, wyd. niem. 2000), Biblioteki Naukowe w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945. Wybór dokumentów źródłowych (Warszawa 2003), Biblioteki Warszawy w latach 1939–1945 (Warszawa 2010).

dr Mariusz Klarecki: Wojenne straty prywatnych zbiorów artystycznych i kolekcji mieszkańców Warszawy
dr Paweł Libera: Grabież dóbr kultury na ziemiach polskich przez władze i wojska sowieckie w czasie drugiej wojny światowej
dr Edyta Gawron: Straty materialne gmin i organizacji żydowskich w Polsce w czasie drugiej wojny światowej i bezpośrednio po jej zakończeniu

dr Edyta Gawron- Doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, adiunkt w Instytucie Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz kierownik Ośrodka Studiów nad Historią i Kulturą Żydów Krakowskich UJ. Specjalizuje się w historii Żydów polskich w XX wieku, w szczególności Żydów krakowskich. Prezes Zarządu Fundacji Galicia Jewish Heritage Institute (Żydowskie Muzeum Galicja), współpracuje z instytucjami akademickimi i muzealnymi w Polsce i za granicą. Od 2014 roku działa jako ekspert Komisji Europejskiej w ramach projektów EACEA i Horizon 2020, należy także do Rady Doradczej projektu European Holocaust Research Infrastructure. Autorka wielu wykładów i publikacji poświęconych wybranym aspektom historii Żydów polskich w XX wieku. Współautorka i kuratorka szeregu wystaw, m.in. wystawy stałej Kraków – czas okupacji 1939–1945 w Fabryce Schindlera w Krakowie (oddziale Muzeum Historycznego Miasta Krakowa).

dr Mariusz Klarecki- Doktor nauk humanistycznych, absolwent historii sztuki na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego. Obronił pracę doktorską Straty w prywatnych artystycznych zbiorach i kolekcjach mieszkańców Warszawy w latach 1939–1945 na Uniwersytecie Warszawskim. Pracował w domu aukcyjnym Desa-Unicum oraz w Polskich Pracowniach Konserwacji Zabytków w Warszawie. W 2004 roku był członkiem zespołu ds. ustalenia wartości strat, jakie Warszawa poniosła w wyniku drugiej wojny światowej, powołanego przez Prezydenta m.st. Warszawy. Jest współautorem raportu i publikacji Raport o stratach Warszawyi jej mieszkańców w latach 1939–1945 oraz późniejszej książki Straty Warszawy 1939–1945. Raport. Specjalizuje się w badaniach nad twórczością Józefa Brandta oraz innych malarzy należących do polskiej kolonii artystycznej w Monachium. Jest autorem wielu ekspertyz oraz opinii w katalogach aukcyjnych dla polskich i zagranicznych domów aukcyjnych (m.in. Agra Art, Desa Unicum, Sotheby’s London, Sotheby’s New York). Od 2011 roku współpracuje z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Departamentem Dziedzictwa Kulturowego – w dziedzinie strat wojennych zbiorów polskich.

dr Paweł Libera- Historyk i archiwista, absolwent wydziału prawa międzynarodowego i UE Uniwersytetu Paris I Panthéon-Sorbonne (2004), pracę doktorską obronił w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
(2012), obecnie adiunkt w Zakładzie Dziejów Dyplomacji i Systemów Totalitarnych w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk i pracownik naukowy w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Zajmuje się polityką wschodnią
Polski ze szczególnym uwzględnieniem stosunków polsko-litewskich i polsko-rosyjskich w pierwszej połowie XX wieku, autor m.in.: (wraz z A. Kasparavičiusem), Lietuvos ir Lenkijos Diplomatiniai Santykiai 1938–1940
Metais. Dokumentų Rinkinys, Vilnius 2013; II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, Warszawa 2013.

dr hab. Maciej Matwijów: Losy polskich dóbr kultury na ziemiach wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej (1939–1945)
dr Patricia Kennedy Grimsted: Postępy działań restytucyjnych w kwestii zwrotu przechwyconych w czasie II wojny światowej archiwaliów znajdujących się obecnie w Moskwie

dr Patricia Kennedy Grimsted- Profesor w Ośrodku Studiów Rosyjskich i Euroazjatyckich oraz w Instytucie Badań Ukraińskich Uniwersytetu Harvarda oraz członek honorowy Międzynarodowego Instytutu Historii Społecznej (IISH, Amsterdam). W roku 1964 uzyskała doktorat w dziedzinie historii rosyjskiej na Uniwersytecie Kalifornijskim (Berkeley). Jest autorytetem w dziedzinie archiwistyki dotyczącej Rosji i byłego Związku Radzieckiego. Jest także wybitnym badaczem w dziedzinie dóbr kultury utraconych w wyniku drugiej wojny światowej oraz działań restytucyjnych; w tej dziedzinie napisała, m.in.: Trophies of War and Empire: The Archival Legacy of Ukraine, World War II, and the International Politics of Restitution [Trofea powojenne i postimperialne. Dziedzictwo archiwistyczne Ukrainy, druga wojna światowa oraz międzynarodowa polityka restytucyjna] (Cambridge, MA 2001).

dr hab. Maciej Matwijów- Historyk, profesor nadzwyczajny w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego, wcześniej wieloletni pracownik Działu Rękopisów w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Autor wielu publikacji, m.in. książek Walka o lwowskie dobra kultury 1945–1948 (Wrocław 1996) i Mieczysław Gębarowicz (1893–1984) – uczony i opiekun narodowych dóbr kultury (Warszawa
2013) oraz artykułów dotyczących dziejów politycznych Rzeczypospolitej szlacheckiej XVII wieku, dziejów lwowskiego Ossolineum i polskich dóbr kultury we Lwowie oraz problematyki staropolskiej książki rękopiśmiennej; współautor katalogów i informatorów dotyczących zbiorów rękopiśmiennych Ossolineum.

Panel 2: Dokumentowanie strat i badania proweniencyjne

dr Uwe Hartmann: Dokumentacja strat z okresu wojny i badania proweniencyjne w Niemczech – przegląd
Karina Chabowska i Agata Modzolewska: Dokumentowanie strat wojennych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP
dr Christoph Bazil: Doświadczenie Kommission für Provenienzforschung w dziedzinie dokumentowania strat wojennych, prowadzenia badań proweniencyjnych i procesów restytucyjnych

dr Christoph Bazil- Doktor nauk prawnych, dyrektor Wydziału ds. Restytucji Dzieł Sztuki w Urzędzie Kanclerza (Generalna Dyrekcja ds. Kultury) w Wiedniu. Ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Wiedeńskiego, od 1994 roku pracuje w Generalnej Dyrekcji ds. Kultury. W roku 1997 odbył staż w Komisji Europejskiej w Brukseli, a w roku 2000 sprawował funkcję asystenta prawnego w Verwaltungsgerichtshof (Okręgowym Sądzie Administracyjnym). W 2005 roku pełnił funkcję zastępcy dyrektora Wydziału Dziedzictwa Kulturowego, w latach 2006–2007 był Przewodniczącym Komitetu UNESCO ds. Ochrony Dóbr Kulturalnych w razie Konfliktu Zbrojnego, od 2008 roku jest dyrektorem Wydziału ds. Restytucji Dzieł Sztuki oraz współprzewodniczącym Komisji Badań Proweniencyjnych w Austrii. Autor wielu publikacji dotyczących prawnych aspektów ochrony dziedzictwa i restytucji dzieł sztuki.

Karina Chabowska- Główny specjalista w Wydziale Strat Wojennych w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP. Ukończyła ochronę dóbr kultury na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Kwestiami strat wojennych zajmuje się od ponad 7 lat. Do jej głównych zadań należy prowadzenie działań restytucyjnych, w tym przygotowywanie wniosków restytucyjnych, pozyskiwanie dokumentacji,
współpraca z prawnikami i organami ścigania. W pracy duży nacisk kładzie na poszukiwanie nowych możliwości dotyczących odzyskiwania utraconych zabytków.

dr Uwe Hartmann- Urodził się w 1959 roku w Rostocku w Niemczech. Studiował historię sztuki na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. Pracował w biurze ds. koordynacji prac nad utraconymi obiektami kultury w Magdeburgu; w latach 1989–1999 był asystentem naukowym na Wydziale Historii Sztuki Uniwersytetu Humboldtów. Od 2008 roku sprawuje kierownictwo nad Wydziałem Badań Proweniencyjnych w Instytucie Badań Muzealnych w Staatlichen Museen zu Berlin – Stiftung Preußischer Kulturbesitz. Głównymi dziedzinami jego pracy i badań naukowych są, oprócz badań proweniencyjnych, historia historii sztuki oraz jej instytucji w XX wieku w Niemczech.

Agata Modzolewska- Ukończyła studia w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego; od 2013 roku, kiedy powstał Wydział Strat Wojennych w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i  Dziedzictwa Narodowego RP, pracuje w nim na stanowisku starszego specjalisty. W swojej pracy jest przede wszystkim odpowiedzialna za jedyną ogólnopolską bazę danych strat wojennych. Systematycznie przegląda katalogi aukcyjne i aukcje internetowe w poszukiwaniu obiektów, które mogą stanowić polskie straty wojenne. Ponadto zajmuje się poszukiwaniem i zdobywaniem dokumentacji archiwalnej związanej z utraconymidziełami sztuki, także poprzez prowadzenie specjalistycznych kwerend w archiwach krajowych i zagranicznych. W tym zakresie współpracuje z historykami sztuki, muzealnikami i archiwistami. Analizuje pozyskane materiały i przygotowuje wnioski restytucyjne.

Dzień drugi
Panel 3- Restytucja:

https://www.youtube.com/watch?v=oTsB_1MbBp4&list=UU0iaMJJedGoscb9SVsLZfEw

Elżbieta Rogowska: Doświadczenia restytucyjne Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP
Katarzyna Zielińska: Rewindykacja powojenna dóbr kultury do Polski (1945–1956)
dr Andrzej Drozd: Podstawy prawne restytucji dóbr kultury w Polsce

dr Andrzej Drozd- Doktor nauk prawnych, radca prawny, arabista, adiunkt na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Prowadzi kancelarię w Gdyni i w Sopocie wyspecjalizowaną m.in. w zagadnieniach prawa cywilnego związanych z restytucją dóbr kultury. Współpracuje od lat z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz z instytucjami muzealnymi. Autor kilkudziesięciu prac naukowych, m.in. z zakresu prawa międzynarodowego, prawnej ochrony zabytków, historii sztuki. Członek Polskiego Komitetu ICOM.

Elżbieta Rogowska- Absolwentka Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2002 roku związana z Departamentem Dziedzictwa Kulturowego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od 2013 roku naczelnik Wydziału Strat Wojennych w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Koordynuje projekty badawcze i prace związane z katalogowaniem, popularyzowaniem i poszukiwaniem strat wojennych oraz działania mające na celu odzyskanie odnalezionych zabytków. Autorka artykułów poświęconych restytucji dzieł sztuki, publikowanych m.in. w kwartalniku „Cenne, Bezcenne, Utracone”. Prelegentka szkoleń dla muzealników, historyków sztuki i policjantów z zakresu restytucji dóbr kultury utraconych w wyniku drugiej wojny światowej.

Katarzyna Zielińska- Absolwentka Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie; historyk sztuki, badacz proweniencji. W latach 2008–2013 pracownik Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie. W latach 2013–2014 zatrudniona w Muzeum Narodowym w Warszawie na stanowisku specjalisty ds. badania proweniencji zbiorów. Od lutego 2014 roku związana z Wydziałem Strat Wojennych w Departamencie Dziedzictwa
Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP. Zajmuje się m.in. przygotowywaniem wniosków restytucyjnych kierowanych do Federacji Rosyjskiej.

dr Agnes Peresztegi: Restytucja dzieł sztuki zagrabionych w czasach nazizmu: wyzwanie ciągle aktualne
Thomas Kline: Specyfika amerykańskich przepisów i prawa precedensowego w kontekście restytucji: nowe rozwiązania w prawodawstwie, polityce i praktyce Stanów Zjednoczonych dotyczące dzieł sztuki zagrabionych przez nazistów
dr Felix Laurin Stang: Niemieckie prawodawstwo i praktykę rozstrzygania sporów w zakresie zwrotu dóbr kultury zagrabionych w trakcie drugiej wojny światowej

dr Agnes Peresztegi - dyrektor Komisji ds. Odzyskiwania Dzieł Sztuki. Ma ponad dwudziestoletnie doświadczenie w sprawach dotyczących roszczeń o odzyskanie mienia pochodzenia żydowskiego, w których działa w charakterze doradcy organizacji non profit reprezentujących spadkobierców i potomków właścicieli dzieł utraconych. Członkini zespołu doradczego do spraw dóbr kulturalnych skonfiskowanych i zrabowanych przez hitlerowców, działającego przy ESLI, Europejskim Instytucie Dziedzictwa Shoah. Wchodzi w skład grupy zadaniowej Taskforce „Schwabinger Kunstfund”.

Thomas Kline - radca prawny w kancelarii Andrews Kurth LLP w Waszyngtonie oraz wykładowca na Uniwersytecie Jerzego Waszyngtona w ramach Studiów Muzealnych. Pełnomocnik amerykańskich muzeów i kolekcjonerów w postępowaniach dotyczących roszczeń związanych z dziełami sztuki, ustalenia własności lub autentyczności przedmiotów kradzieży bądź naruszenia zapisów umów. Specjalizuje się w sporach sądowych i w arbitrażu.

dr Felix Laurin Stang - Studiował prawo na Uniwersytecie w Monachium. Na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku uzyskał tytuł magistra nauk prawnych. Na Uniwersytecie w Bonn otrzymał tytuł doktora za badania w dziedzinie prac objętych prawami autorskimi w domenie publicznej. Od 2011 roku pracuje w kancelarii prawnej RAUE LLP. Współpracuje głównie z prof. Peterem Rauem. Uczestniczył w wielu postępowaniach dotyczących restytucji dzieł sztuki zagrabionych na terenach zajmowanych przez nazistów.

Uznawany dotąd za zniszczony, bezcenny średniowieczny manuskrypt Sermone scripti , zostanie zwrócony do polskich zbiorów. Taką decyzję ogłosiło dziś Ministerstwo Spraw Zagranicznych Niemiec. Sposób zwrotu zostanie ustalony między rządami Polski i Niemiec.

Starania resortu kultury na rzecz odzyskania rękopisu trwały od kilku miesięcy. Manuskrypt został zidentyfikowany w katalogu elektronicznym zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Dreźnie. Po  otrzymaniu takiej informacji, MKiDN wysłało na miejsce eksperta w celu zweryfikowania tożsamości manuskryptu. Oględziny potwierdziły, że jest to zaginiony dokument  z przedwojennych zbiorów Biblioteki Narodowej.

Powstały w pierwszej połowie XV w. łaciński rękopis Sermone scripti, zawiera różnorodne pisma teologiczne i liczy sobie 212 kart. Jeszcze w tym samym stuleciu wszedł on do zbioru biblioteki wikariuszy przy kolegiacie w Wiślicy. Przechowywany był tam aż do początku XIX w., kiedy to po kasacie kolegiaty wiślickiej, biblioteka została rozproszona, a część rękopisów w tym średniowieczny manuskrypt, trafiło do Biblioteki Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Po upadku Powstania Listopadowego zbiory Biblioteki Towarzystwa, wraz z innymi wówczas zagrabionymi przez władze carskie kolekcjami bibliotecznymi, zostały przewiezione do Sankt Petersburga, gdzie włączono je do Carskiej Biblioteki Publicznej. Na mocy Traktatu Ryskiego, podpisanego w 1921 r. po zakończeniu wojny polsko bolszewickiej, niemal wszystkie wywiezione do Petersburga rękopisy zostały zwrócone Polsce, w tym rękopis Sermone scripti.

W zbiorach biblioteki rękopis pozostał do listopada 1944 r., kiedy to najprawdopodobniej został wywieziony wraz z innymi zbiorami Biblioteki Narodowej do Grabicza (Görbitsch). Stamtąd w 1945 r. trafił do Moskwy, zasilając zbiory ówczesnej Biblioteki im. Lenina (obecnie Rosyjska Biblioteka Państwowa). W 1958 r. rękopis został omyłkowo rewindykowany z Moskwy do Sächsische Landes- und Universitätsbibliothek w Dreźnie (SLUB), gdyż uznano go za część zbiorów drezdeńskich zarekwirowanych w 1946 r. przez władze radzieckie.

European Shoah Legacy Institute we współpracy z Claims Conference organizują już 5 edycję warsztatów proweniencyjnych. Tym razem odbędą się w Rzymie w dniach 8-12 grudnia 2014 r.

Wszystkich zainteresowanych udziałem w warsztatach odsyłamy na stronę http://provenanceresearch.org

Rejestracja została przedłużona do 1 października.

Program warsztatów proweniencyjnych zapewnia zaawansowane szkolenie w zakresie badań proweniencyjnych. Te intensywne warsztaty - prowadzone kilka razy w roku w różnych miejscach w Europie i obu Amerykach - mają za zadanie przygotować przyszłych badaczy do prowadzenia badań i przedstawić skomplikowane zagadnienia związane z grabieżą dzieł sztuki podczas II wojny światowej.

Dobiega końca proces odzyskiwania zagrabionego w czasie II wojny światowej XVII- wiecznego dzwonu z parafii w Czerwionce-Leszczynach. Obecnie zabytek znajduje w niemieckiej miejscowości Elze.

Odlany w 1617 r. dzwon „Maria” stanowi własność parafii p.w. św. Andrzeja Boboli w Czerwionce-Leszczynach (Dekanat Dębieńsko, Archidiecezja Katowicka). W 1942 r. został stamtąd zrabowany przez Niemców. Obecnie znajduje się w miejscowości Elze w Dolnej Saksonii w Niemczech.

Powołany w Leszczynach Komitet Odzyskania Dzwonu „Maria” w sprawie jego zwrotu skontaktował się z Radą Parafialną w Gronau/Elze. Stwierdziła ona, że dzwon powinien zostać oddany właścicielowi, jednak parafia nie jest w stanie samodzielnie przeprowadzić tej procedury. Powodem tego są problemy techniczne i wysokie koszty finansowe związane z rozebraniem dzwonnicy i przewiezieniem zabytku do kraju. W związku z tym, Komitet zwrócił się o pomoc do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W najbliższym czasie zabytek powróci dzięki wsparciu Fundacji im. Leopolda Kronenberga.

18 czerwca 2012 r. minister Bogdan Zdrojewskiego i Prezes Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy Krzysztof Kaczmar podpisali list intencyjny, w którym powołano program „Odzyskiwanie dzieł sztuki”. Jego celem jest wsparcie finansowe zwrotu tych dóbr kultury utraconych przez Polskę w czasie i w wyniku II wojny światowej, których restytucja na drodze sądowej nie ma szans powodzenia, a inne możliwości ich sprowadzenia do kraju zostały wyczerpane.

Dzwon „Maria” jest jednym z 1300 zabytków ludwisarstwa utraconych z terenu Polski ujętych w katalogu Leihglocken. Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 roku przechowywane na terenie Niemiec autorstwa M. Tureczka, wydanego w 2011 r. w ramach serii Departamentu Dziedzictwa Kulturowego MKiDN „Straty kultury polskiej”.

Obrazy znajdujące się w polskiej bazie strat wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pojawią się w popularnej aplikacji mobilnej DailyArt. Wizerunki poszukiwanych dzieł, opatrzone opisem ich wojennych losów, trafią do ponad 120 tys. użytkowników aplikacji na całym świecie.

Przez miesiąc – od 15.10 do 9.11 – w każdą środę i niedzielę, prezentowane będzie jedno z poszukiwanych dzieł wraz z informacjami na temat okoliczności jego zaginięcia oraz odnośnikiem do katalogu strat wojennych: www.dzielautracone.gov.pl. Data rozpoczęcia cyklu nie jest przypadkowa – za cztery tygodnie w Krakowie odbędzie się pierwsza w Polsce międzynarodowa konferencja poświęcona w całości tematyce restytucji dzieł sztuki. Spotkanie „Zrabowane – odzyskane. Dobra kultury – przypadek polski” organizuje Wydział Strat Wojennych MKiDN we współpracy z Międzynarodowym Centrum Kultury.

Aplikacja DailyArt codziennie publikuje jedno dzieło sztuki wraz z krótkim opisem i odnośnikami do dalszych źródeł. Do tej pory pobrało ją 120 tys. osób, z których ponad 60% to mieszkańcy Stanów Zjednoczonych. Funkcjonuje w dwóch wersjach językowych: angielskiej i polskiej. Obie wersje można bezpłatnie pobrać w App Store i Google Play: www.getdailyart.com.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza ogłasza konkurs dla projektantów na opracowanie linii upominków zainspirowanych dziełami sztuki utraconymi przez Polskę w wyniku II wojny światowej.
Projekty można składać do 29 września 2014 roku.

Celem konkursu jest wyłonienie najlepszych projektów upominków, które będą popularyzować tematykę start wojennych i działania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie restytucji dóbr kultury.

Przedmiot konkursu obejmue przygotowanie projektu dwóch linii upominków:
- linia pierwsza- ekskluzywna (VIP) – skierowana do dyplomatów, ekspertów, kolekcjonerów, antykwariuszy, muzealników, historyków sztuki oraz innych osób zajmujących się polskim dziedzictwem narodowym
- linia druga – uniwersalna - skierowana do szerokiej publiczności

Powstałe upominki mają być przedmiotami użytkowymi lub kolekcjonerskimi pamiątkami, do stworzeniach których inspiracją będzie między innymi 50 najcenniejszych polskich strat wojennych, które wciąż są poszukiwane.

Konkurs skierowany jest do projektantów - mogą w nim brać udział osoby indywidualne, jak i grupy projektowe. Uczestnicy konkursu mogą składać prace konkursowe zarówno na jedną linię gadżetów, jak również na obie. Projekty oceniane będą przez jury składające się z przedstawicieli Instytutu Adama Mickiewicza, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz ekspertów zewnętrznych. Najlepsze prace zostaną nagrodzone. Komisja przyzna dwie nagrody w wysokości 25 000 i 20 000 zł. Prace konkursowe należy składać w siedzibie Instytutu Adama Mickiewicza, przy ul. Mokotowskiej 25 w Warszawie. Na zgłoszenia czekamy do 29 września 2014 roku do 9.00.

Więcej informacji o konkursie na stronie http://iam.pl/pl/pamietac-o-dzielach-utraconych

REGULAMIN KONKURSU

WYBÓR NAJCENNIEJSZYCH STRAT WOJENNYCH

fot. Danuta Matloch

Uznawany dotąd za zniszczony, bezcenny, średniowieczny rękopis kazań „Sermones scripti” został 17 listopada przekazany Bibliotece Narodowej. W uroczystości uczestniczyła Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Małgorzata Omilanowska, Dyrektor Biblioteki Narodowej Tomasz Makowski oraz przedstawiciele strony niemieckiej: prof. Thomas Bürger, Dyrektor Saksońskiej Biblioteki Krajowej – Drezdeńskiej Biblioteki Państwowej i Uniwersyteckiej a także Rolf Nikel, Ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Polsce.

„Rękopis ten wraca - tak jak inne dzieła sztuki - dlatego, że ministerstwo kultury angażuje się w poszukiwanie zrabowanych dóbr kultury, występuje też na drogę prawną. W przypadku tego rękopisu mówimy o procedurze prawnej, którą prowadził reprezentujący resort kultury niemiecki prawnik. To jego sukces negocjacyjno-prawny, ale oczywiście (...) mam prawo twierdzić, że jest to też nasz sukces" – powiedziała szefowa resortu kultury.

"Polska nigdy nie daruje tego, że została ograbiona. Część dzieł została zniszczona, ale my nie odpuścimy. O każdą ukradzioną rzecz państwo polskie będzie walczyć. Ci, którzy mają w domach czy w piwnicach dzieła skradzione Polsce, nie mogą spać spokojnie. Muszą zrozumieć, że będziemy ich tropić. Ministerstwo nie dysponuje żadnym budżetem na rekompensaty i nigdy go nie miało. Jeżeli właściciel zwracanego dzieła chce rekompensaty, choćby kosztów konserwacji, wtedy resort szuka prywatnego sponsora. Pieniądze podatników nie mogą jednak zostać przeznaczone na coś, co do nas należy – zaznaczyła minister Omilanowska.

Ministerstwu zależy na współpracy także z osobami, które nie są ekspertami w tym temacie.

Zdarza się, że nawet osoba niezajmująca się sztuką zawodowo, lecz np. odwiedzająca galerię za granicą, zwróci uwagę na dzieło, które mogło zostać zagrabione. Każdy sygnał, który dostajemy, dokładnie sprawdzamy. Odpowiadamy na wszystkie zgłoszenia – zapewnia Jacek Miler, dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego MKiDN.

Starania resortu kultury na rzecz odzyskania rękopisu trwały od kilku miesięcy. Manuskrypt został zidentyfikowany w katalogu elektronicznym zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Dreźnie. Po otrzymaniu takiej informacji, MKiDN wysłało na miejsce eksperta w celu zweryfikowania tożsamości manuskryptu. Oględziny potwierdziły, że jest to zaginiony dokument  z przedwojennych zbiorów Biblioteki Narodowej.

Powstały w pierwszej połowie XV w. rękopis Sermone scripti, należał do zbioru biblioteki wikariuszy przy kolegiacie w Wiślicy i był tam przechowywany aż do początku XIX w. Następnie trafił do Biblioteki Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, skąd po upadku Powstania Listopadowego, został zagrabiony  przez władze carskie wraz innymi kolekcjami bibliotecznymi i włączony do Carskiej Biblioteki Publicznej.

Po zakończeniu wojny polsko bolszewickiej, na mocy Traktatu Ryskiego z 1921 r., prawie wszystkie wywiezione do Petersburga rękopisy zostały zwrócone Polsce, w tym również Sermone scripti. Po powrocie trafił do zbiorów Biblioteki Narodowej. Ostatnie świadectwo obecności rękopisu w Bibliotece Narodowej pozostawiła Maria Hornowska, która 17 sierpnia 1939 r. badała go dla potrzeb przygotowywanej książki. Po Powstaniu Warszawskim, w październiku 1944 r., zbiory rękopisów Biblioteki Narodowej zostały niemal doszczętnie spalone i uważano, że wśród nich był także Sermone scripti. Okazuje się jednak, że manuskrypt został wywieziony wraz z ocalałymi zbiorami Biblioteki Narodowej do Grabicza i trafił do Moskwy, zasilając zbiory ówczesnej Biblioteki im. Lenina. W 1958 r. manuskrypt  został omyłkowo rewindykowany z Moskwy do biblioteki w Dreźnie (SLUB), gdyż uznano go za część zbiorów drezdeńskich zarekwirowanych w 1946 r. przez władze radzieckie.

Manuskrypt Sermone scripti o wymiarach 30 x 22 cm, w oprawie z desek obciągniętych skórą, napisany jest w języku łacińskim i liczy 212 kart. W literaturze znany był pod dawną sygnaturą Lat.F.I.482. Zawiera dzieła Hieronima z Pragi, Euzebiusza, Augustyna, Hieronima, Cesarego z Arles, Aldobrandina de Cavalcantibus i innych. Po powrocie do Biblioteki Narodowej dołączy do kilku innych rękopisów pochodzących z Wiślicy, które dotrwały do naszych czasów.

Międzynarodowa konferencja ekspercka, zorganizowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Międzynarodowe Centrum Kultury, będzie poświęcona problematyce restytucji dzieł sztuki w Polsce w kontekście europejskim.

Tragedia drugiej wojny światowej doprowadziła do przemieszczenia wielkiej liczby dóbr kultury. Powojenne uwarunkowania polityczne uniemożliwiły w Polsce otwartą dyskusję o grabieży zabytków zarówno przez Trzecią Rzeszę, jak i Związek Sowiecki. Po przełomie politycznym 1989 roku sprawy te ponownie stały się aktualne.
Głównym celem konferencji jest zaprezentowanie polskich doświadczeń restytucyjnych na tle polityki i prawodawstwa innych państw. Istotnym zadaniem jest popularyzacja wiedzy o utraconym dziedzictwie kulturowym i podniesienie świadomości na temat skali polskich strat wojennych.

W ramach konferencji zaplanowano trzy panele tematyczne. W pierwszym, poświęconym stratom wojennym Polski, zaproszeni prelegenci przedstawią zagadnienia związane z grabieżą dzieł sztuki na terenach Polski dokonaną przez nazistów i Armię Czerwoną. Eksperci zreferują kwestię losów dóbr kultury na Ziemiach Wschodnich, omówią straty prywatnych kolekcjonerów na przykładzie mieszkańców Warszawy, jak również straty Żydów polskich, tak istotne z punktu widzenia utraconej wielokulturowości przedwojennej Rzeczypospolitej.

W drugim panelu, poświęconym dokumentowaniu strat wojennych oraz badaniom proweniencyjnym, specjaliści z Europy i Stanów Zjednoczonych podzielą się swoimi doświadczeniami w tym zakresie.
Zamykający konferencję panel zostanie poświęcony procesowi restytucji. Wyjaśnione zostaną szerokie aspekty prawne restytucji. Równocześnie eksperci podejmą próbę zdefiniowania głównych wyzwań i problemów restytucji w Polsce i za granicą.

Uczestnicy konferencji będą mieli możliwość wzięcia udziału w warsztatach proweniencyjnych oraz sesji terenowej na Zamku Królewskim na Wawelu. Podczas zwiedzania odbędzie się prezentacja obrazu Schody Pałacowe Francesco Guardiego. Dzieło to zostało odzyskane przez Rząd polski z Niemiec w kwietniu 2014 r. i sprowadzone do Krakowa z Muzeum Narodowego w Warszawie specjalnie na tę okoliczność.

Od 3 września zostanie uruchomiona rejestracja dla muzealników, archiwistów, bibliotekarzy, wszystkich osób zaangażowanych w proces restytucji oraz zainteresowanych tą tematyką. Serdecznie zachęcamy do regularnych odwiedzin strony Miedzynarodowego Centrum Kultury (www.mck.krakow.pl), gdyż ze względu na ograniczoną liczbę miejsc, decydować będzie kolejność zgłoszeń.

Udział w konferencji jest bezpłatny.
Miejscem obrad będzie siedziba Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie.

Współorganizatorem ze strony Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest Wydział Strat Wojennych.

PROGRAM KONFERENCJI

Skradziony podczas II wojny światowej obraz Oswalda Achenbacha Via Cassia koło Rzymu z 1878 r. wrócił do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Uroczystość przekazania odnalezionego dzieła, w której wzięła udział Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Małgorzata Omilanowska, odbyła się 7 sierpnia br. (czwartek) siedzibie Muzeum.

Odnaleziony obraz pochodzi z przedwojennych zbiorów Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Trafił do kolekcji muzealnej w 1907 r. zgodnie z ostatnią wolą Conrada Fishera. Ten wrocławski kolekcjoner dzieł sztuki przekazał Muzeum zbiór ok. 100 obrazów i kilku rzeźb. Był to jeden z cenniejszych darów, jaki otrzymała wrocławska placówka, na który składały się obrazy głównie z drugiego pięćdziesięciolecia XIX w., gromadzone przez kolekcjonera z intencją uzupełnienia zbioru muzealnego. O przekazaniu tak bogatej kolekcji do muzeum pisała wówczas także lokalna prasa.

Po wybuchu II wojny światowej podjęto przygotowania do zabezpieczenia zbiorów. Od 1942 r. rozpoczęto wywózki dzieł sztuki do wcześniej wyznaczonych składnic na terenie Śląska. Akcją zabezpieczania kierował dolnośląski konserwator zabytków prof. Günther Grundmann. Z zachowanych archiwaliów jednoznacznie wynika, że płótno O. Achenbacha zostało wywiezione do składnicy dzieł sztuki w Kamieńcu Ząbkowickim (Kamenz). 4 lutego 1946 r. Proboszcz Schultheiss, opiekun składnicy, stwierdził włamanie do składnicy, podczas którego zaginęło ponad 100 obrazów. Wśród nich znalazł się prawdopodobnie obraz Via Cassia koło Rzymu. Nie został on bowiem odnaleziony przez polską ekipę ewakuacyjną, która dotarła do składnicy 10 lutego 1946 r. Od tego momentu uznawany był za stratę wojenną i stanowił przedmiot poszukiwań strony polskiej.

Losy zabytku pozostawały nieznane do maja 2014 r., kiedy to Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego odnalazło obraz na aukcji dzieł sztuki w domu aukcyjnym Van Ham w Kolonii. Sukces jest tym większy, że stanowi owoc zastosowania przez MKiDN nowych narzędzi służących do aktywnego poszukiwania strat wojennych. Korzystając ze specjalistycznych serwisów internetowych resort kultury na bieżąco monitoruje rynek dzieł sztuki.

Kolejno podjęte zostały działania służące identyfikacji obrazu. 14 maja 2014 r. w siedzibie domu aukcyjnego Van Ham ekspert z Muzeum Narodowego we Wrocławiu przeprowadził oględziny obrazu. Na ich podstawie sporządzona została opinia, bezspornie potwierdzająca, że mamy do czynienia z dziełem pochodzącym z przedwojennego Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Ekspertyza oparta została na badaniach konserwatorskich lica obrazu oraz analizie oznaczeń własnościowych umieszczonych na odwrociu.

Szybki powrót dzieła do wrocławskich zbiorów był możliwy dzięki obywatelskiej postawie posiadacza obrazu. Po zapoznaniu się z dokumentacją przygotowaną przez Wydział ds. Strat Wojennych MKiDN, z której wynikało, że pochodzi z wojennej grabieży, zdecydował on o zwrocie płótna. Osoba ta pragnie zachować anonimowość.