13 czerwca 2016 r. odbyła się uroczystość przekazania do Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi kolekcji pozaeuropejskich eksponatów etnograficznych, utraconych w wyniku II wojny światowej. Ponad 330 zabytków sztuki afrykańskiej i południowoamerykańskiej z dawnego Muzeum Etnograficznego zostało z kolekcji Uniwersytetu w Getyndze im. Georga Augusta. Dzięki etycznej postawie władz niemieckiej uczelni i tamtejszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych kolekcja powróciła do macierzystych zbiorów.

Kolekcja ilustruje życie i kulturę ludów zamieszkujących tereny Afryki i Ameryki Południowej. Zbiór ten obejmuje przedmioty sztuki (rzeźby i maski), elementy uzbrojenia, wyroby ze skóry, przedmioty codziennego użytku, stroje, broń, pojemniki i plecionki z rafii, naczynia ceramiczne i tykwowe, a także instrumenty muzyczne. Zbiór pozaeuropejski był tworzony etapami w latach 30. XX z inicjatywy ówczesnego dyrektora Muzeum Etnograficznego w Łodzi Jana Manugiewicza. Jej trzon stanowiły dwa główne zbiory: afrykański i południowoamerykański. Obiekty etnograficzne pozyskiwano od członków Ligi Morskiej i Kolonialnej oraz polskich podróżników i badaczy.

Ekspozycja zbiorów pozaeuropejskich w Muzeum Etnograficznym w Łodzi w 1935 r.

Podczas II wojny światowej licząca ponad 1300 egzemplarzy łódzka kolekcja etnograficzna uległa rozproszeniu i częściowemu zniszczeniu. 18 września 1940 r. całość zbiorów etnograficznych zapakowanych w 12 skrzyń władze niemieckie wywiozły do Lipska. W 1942 r. zbiory pozaeuropejskie zostały tam podzielone i sprzedane do czterech zainteresowanych nimi niemieckich instytucji muzealnych, w tym Uniwersytetu w Getyndze. Po wojnie zabytki uznane zostały za straty wojenne. Strona polska długo nie miała informacji o tym gdzie trafiły łódzkie zbiory etnograficzne.

Przemiany ustrojowe w Polsce po 1989 r. a także zjednoczenie Niemiec w 1990 r. pozwoliło żywić nadzieje na restytucję zrabowanych z Polski w okresie okupacji niemieckiej obiektów. Przełomowy okazał się 2011 r. i zorganizowane w Hanowerze sympozjum NS-Raubgut in Bibliotheken, Museen und Archiven, podczas którego Beate Herrmann, współpracownica Instytutu Etnograficznego Uniwersytetu Georga Augusta w Getyndze, jednoznacznie wskazała na polskie pochodzenie zbiorów etnograficznych pozyskanych przez uniwersytet w okresie II wojny światowej. Dodatkowo w 2012 r. łódzkie etnographica z Getyngi zostały opublikowane na stronie internetowej www.lostart.de. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoczęło wówczas prace nad dokumentacją restytucyjną, które to z uwagi na mnogość zabytków były niezwykle czasochłonne.

Jesienią 2015 r. resort wystosował roszczenie do władz Uniwersytetu w Getyndze im. Georga Augusta. Uczelnia oraz niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych odniosło się przychylnie do wniosku strony polskiej. Do skutecznej restytucji łódzkiej kolekcji przyczyniły się także badania i ustalenia poczynione przez Panią Profesor Annę Nadolską-Styczyńską oraz Panią Nawojkę Cieślińską-Lobkowicz.

Powrót tego zbioru jest wydarzeniem bez precedensu, zarówno z uwagi na dziedzinę sztuki jaką jest etnografia, jak i ze względu na liczebność kolekcji oraz jej kompletny charakter. Po raz pierwszy bowiem udaje się odzyskać w całości utraconą kolekcję sztuki.

Więcej o przedwojennych kolekcjach etnograficznych w Polsce w Kilka słów o historii etnografii w Polsce