Zarówno wnętrza Pałacu w Wilanowie jak i wszyscy przyjaciele tego miejsca co najmniej siedemdziesiąt lat z nadzieją czekali na powrót najwyższej klasy dwóch mebli z XVIII wieku. Kabinet chiński z początku XVIII wieku oraz damskie biurko wykonane ok. 1745 roku w znanym francuskim warsztacie Jacques’a Dubois (ok. 1693-1763) odnalazły się w 2014 roku w Państwowych Zbiorach Sztuki w Dreźnie, a 17 lutego 2016 r. zostały uroczyście przekazane do Muzeum Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie.

Kabinet, wykonany w stylu chińskim zamykany jest dwuskrzydłowymi drzwiczkami kryjącymi wnętrze z piętnastoma małymi szufladkami. Jego powierzchnia pokryta została europejską czarną laką z malowanymi na białym tle barwnymi dalekowschodnimi pejzażami. Złocone okucia zamka i narożników, a także zawiasy i antaby szuflad dekorowane ornamentem wstęgowym wskazują na jego francuskie pochodzenie.

 

Damskie biurko rokokowe z opuszczanym pulpitem wyszło z pracowni, gdzie powstawały meble będące właściwie unikatowymi dziełami sztuki. Na biurku zachowała się sygnatura mistrza wybita na krawędzi ścianki bocznej „I.DUBOIS” i znak kontroli cechu francuskich mistrzów meblarstwa - ebenistów „JME”, poświadczający najwyższą klasę wyrobu. Biurko zostało ozdobione charakterystyczną dla tej pracowni techniką i stylistyką. Zewnętrzne powierzchnie z czarnej laki są tłem dla wschodnich pejzaży malowanych złotem i czerwienią, naśladujących sztukę chińską. Wnętrze z szufladami i maskowaną kasetką pokryte jest czerwonym lakierem. Uchwyty szuflad, listewki w kształcie ukwieconych gałązek wzmacniające krawędzie mebla wykonane zostały ze złoconego brązu.

 

 

Obydwa meble reprezentują rozpowszechnioną w Europie XVIII wieku modę na sztukę Dalekiego Wschodu. Obydwa meble były także eksponowane w 1923 r. na Wystawie Warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami poświęconej sztuce francuskiej o czym świadczy znajdujący się obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych Wykaz eksponatów wypożyczonych z Wilanowa w dniu 30 kwietna 1923 r. W przypadku biurka zachowała się także do dziś w dobrym stanie papierowa etykietka przyklejona do biurka, na której widnieje okrągła pieczęć „PAŁAC WILLANOWSKI” oraz numer pozycji powyższego wykazu „27”, a także data 1923. W przypadku kabinetu analogiczna etykietka zachowała się jedynie w niewielkim fragmencie. Z wykazu jednak wynika, że mebel nosił numer 30 i opisany był jako Sepet, ozdoby chińskie, robota francuska, zbiory Willanowskie”. To właśnie powyższe informacje pomogły  przy weryfikacji znalezionych w Dreźnie mebli.

Biurko w latach dwudziestych XX wieku najprawdopodobniej zdobiło Gabinet Porcelanowy. W 1934 roku zostało uwiecznione na zdjęciu holenderskiego fotografa i fotoreportera Willema van de Polla. Zachowane archiwalia nie wskazują na to, aby biurko opuściło Pałac w Wilanowie przed 1944 r. Kabinet natomiast był publikowany w katalogu Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, wydanym we Wrocławiu w 1940 r. jako obiekt tzw. „pierwszego wyboru”. Zimą lub wiosną 1940 r. mebel zapakowano w skrzynię WI 26 i opisano pod numerem 274 na liście zabytków zabezpieczonych przez niemieckie władze okupacyjne w pałacu w Wilanowie, która stanowiła zapewne załącznik do pokwitowania przejęcia zabytków 12 lutego 1940 r., podpisanego przez Josefa Mühlmanna. Kabinet pozostał jednak wtedy jeszcze w Wilanowie. Między 19 czerwca a 18 lipca 1941 r. skrzynie z meblami zostały rozpakowane, a ich stan zachowania sprawdzony. Zabezpieczone meble wróciły do skrzyń.

Wiadomo, że w okresie pomiędzy sierpniem a październikiem 1942 r., na polecenie Alfreda Schellenberga z 29 lipca tego roku, spakowane wcześniej w skrzynie meble, najprawdopodobniej także opisywane tu biurko i kabinet, ponownie zostały wypakowane i ustawione w salach, w celu urządzenia wystroju historycznego pałacu udostępnionego do zwiedzania za zgodą Kajetana Mühlmanna z 15 lipca 1942 r.

Pod koniec marca 1944 r. Alfred Schellenberg zlecił kustoszowi Janowi Morawińskiemu, delegowanemu przez Muzeum Narodowe w Warszawie, nadzór nad pakowaniem mebli pozostałych w pałacu w Wilanowie, które zgodnie z poleceniem Kajetana Mühlmanna miały zostać przetransportowane na Wawel. W maju i czerwcu 1944 r. meble zostały zapakowane przez firmę Schenker. Jednak kabinet prawdopodobnie nie trafił na Wawel. W egzemplarzu Sichergestellte Kunstwerke z dopiskami Wilhelma Ernsta Palezieux, pozostawionego przez niego w piwnicach zamku wawelskiego, przy pozycji katalogowej nr 353 znajduje się dopisek „fehlt” (brak). Przy innych obiektach odnotowane było miejsce wywozu zabytku w sierpniu 1944 r. lub adnotacja o pozostawieniu go w Krakowie.

Prawdopodobnie obydwa meble podzieliły losy większości obiektów stanowiących wystrój i wyposażenie rezydencji, które zostały wywiezione przez wojska niemieckie dopiero jesienią 1944 r. Ze wspomnień Jana Morawińskiego - ówczesnego kustosza Muzeum Narodowego w Warszawie wynika, że jesienią 1944 r. odbyła się wywózka zabytków pozostałych jeszcze w Wilanowie, kierowana przez dr. Alfreda Schellenberga. Według tej relacji wywozowi nie towarzyszyły spisy zabytków.

Te wyjątkowej urody meble zdobiące niegdyś wnętrza Pałacu w Wilanowie odnaleziono dzięki prowadzonemu w Państwowych Zbiorach Sztuki w Dreźnie (Staatlichen Kunstsammlungen Dresden) projektowi badawczemu „Daphne” poświęconemu zagadnieniom proweniencji i inwentaryzacji eksponatów. Pod koniec 2014 r. przedstawiciele Państwowych Zbiorów Sztuki w Dreźnie, po tym jak odkryli na meblach ślady papierowych etykietek, nawiązali kontakt z Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie celem zweryfikowania pochodzenia obu zabytków. Działania prowadził Wydział Strat Wojennych w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego MKiDN, odpowiedzialny za restytucję dóbr kultury utraconych przez Polskę wskutek II wojny światowej.

oprac. Marianna Otmianowska